Kernkwaliteiten en het enneagramDit document maakt deel uit van de website 'Psychologie & Spiritualiteit': In dit document wordt nader ingegaan op de verschillende aspecten van het begrip ‘kernkwaliteit’, en op kernkwadranten. Vervolgens wordt bezien wat de kernkwaliteiten zijn van de verschillende typen van het enneagram. Een kernkwaliteit is een positieve eigenschap, iets van jou, jouw wezen, jouw kern. Een kernkwaliteit geeft je kracht, inspireert en bezielt. Het is een kracht die in potentie aanwezig is, een mogelijkheid die je kunt inzetten in je handelen in deze wereld. Zelf denk je al gauw dat die kwaliteit, die zo kenmerkend is voor jou, niet zo bijzonder is: ‘Dat kan toch iedereen’, is al gauw de gedachte. Dat komt omdat die kwaliteit zo vanzelfsprekend is voor jezelf, dat je hem niet of nauwelijks opmerkt als een kernkwaliteit van jezelf. En wellicht vind je dat ook anderen die kwaliteit zouden behoren te hebben, als behorend tot het gedragsarsenaal van de mens. De ene mens heeft echter andere kernkwaliteiten dan de andere. In het licht van het enneagram (zie ook verderop in dit document) is dat ook heel goed te begrijpen. Ofman stelt dat elke kernkwaliteit zijn schaduwkant heeft, ook wel de vervorming genoemd. De vervorming is niet zozeer het tegengestelde van de kernkwaliteit, maar meer een te veel: de kwaliteit is doorgeschoten. Wellicht had je succes door die kwaliteit toe te passen, te benutten, en ben je doorgegaan met steeds meer van hetzelfde. Op een gegeven moment gaat dan het succes zich tegen je keren en de doorgeschoten kernkwaliteit wordt dan je valkuil. Wat eerst je kracht was wordt, door een ‘overdosis’, een zwak punt. Daadkracht verwordt dan drammerigheid, zorgzaamheid verwordt tot betutteling, betrokkenheid verwordt tot opdringerigheid of bezetenheid, gevoeligheid verwordt tot sentimentaliteit. Het is nu een troost dat je volgens Ofman altijd de weg terug kunt vinden van de vervorming naar de er achter liggende kernkwaliteit. Sterker: achter elke vorm van vervormd gedrag gaat een kernkwaliteit schuil! Het gaat er dan om te zien welke kwaliteit er achter een bepaald als negatief ervaren gedrag zit. Als je dat ontdekt biedt dat zowel voor de betreffende persoon zelf als voor degene die er last van heeft perspectief: je hoeft ‘alleen’ de weg terug maar te vinden, en bovendien steekt er achter dat gedrag dat als vervelend of lastig wordt ervaren een kwaliteit is, die opnieuw tevoorschijn geroepen kan worden. Hoe kun je nu je kernkwaliteit ‘zuiver’ houden, hoe kun je er voor zorgen dat er geen vervorming optreedt? Dat kan door steeds de uitdaging voor ogen te houden die voor deze kwaliteit van belang is. De uitdaging is de positief tegenovergestelde kwaliteit van de valkuil. De uitdaging is de realistische component die de kernkwaliteit in balans houdt en een zeker gezond tegenwicht beoogt. Zo kan de valkuil voor ‘zorgzaamheid’ betutteling zijn; de uitdaging is dan: loslaten. Bij de kwaliteit ‘moed’ kan behoedzaamheid (= uitdaging) de mens behoeden voor roekeloosheid (= valkuil)! Aan dit alles zit nog een vierde aspect, dat aangeduid wordt met het begrip allergie. Het blijkt dat mensen er maar slecht tegen kunnen wanneer anderen te veel van hun uitdaging vragen. De uitdaging is altijd een streven, het is altijd iets waar je, vanuit een bepaalde kernkwaliteit gezien, moeite mee blijft houden. Iemand die van zichzelf erg ordelijk is, kan als uitdaging hebben: souplesse (plooibaarheid). Wanneer echter iemand een te groot beroep op die plooibaarheid doet, dan kan de betreffende persoon daar niet tegen en schiet hij of zij in de stress, en is er sprake van een ‘allergische reactie’. Bijvoorbeeld wanneer de partner van een ordelijk ingestelde vrouw voor de zoveelste keer zegt: ‘Maak je niet druk, die kranten ruim ik straks wel op.’ De slordigheid van deze man doet een te groot beroep op het streven naar plooibaarheid (in toom houden van de ordelijke instelling) van de vrouw. Met andere woorden: de uitdaging ‘plooibaarheid nastreven’ (iets dat toch al moeilijk is!) wordt te veel op de proef gesteld. Dan kan een uitbarsting het gevolg zijn, of juist een apathische reactie: het er verder maar bij laten. Ook een mogelijkheid is dat de vrouw ook nog eens de boeken uit de boekenkast op de wanordelijk op de grond liggende kranten gooit. Slordigheid is in dit geval de allergie van de ordelijk ingestelde echtgenote. Minachting is kenmerkend voor situaties waarin men wordt geconfronteerd met zijn allergie. Minachting omdat die ander op een essentieel punt tekort schiet, namelijk het punt waar de persoon in kwestie juist sterk in is. Wellicht zal de slordig met zijn kranten omspringende man zijn vrouw ‘starheid’ verwijten, terwijl de vrouw hem wellicht als een chaoot typeert. Een voorbeeld van een kernkwadrant De les hieruit is dat we het meest kunnen leren van degene waar we het moeilijkst mee om kunnen gaan, waar we ‘allergisch’ voor zijn. Allergie, uitdaging en valkuil kunnen zo op elkaar inwerken dat we voelen dat we iets met die ander hebben, soms betreft het een prettig contact, maar soms hebben we met iemand waar we maar niet los van kunnen komen een onprettig contact, dat ons steeds achtervolgt. Door hierover na te denken en dit uit te beelden in kernkwadranten kunnen we ons bewust worden van (onbewuste) processen die gaande zijn. De pijn van de confrontaties die je met bepaalde mensen hebt kan zodoende wel duidelijk worden. Om er werkelijk van te leren is kritisch naar jezelf en je eigen allergieën en valkuilen kijken noodzakelijk! Kernkwadranten zijn dan ook bij uitstek geschikt voor zelfonderzoek en ook voor functioneringsgesprekken op het werk. Uit iemands kernkwaliteit is ook af te leiden waar potentiële conflicten met de omgeving te verwachten zijn. Deze zijn te verwachten wanneer anderen zijn allergie verpersoonlijken en dus een gedrag vertonen dat te veel van zijn uitdaging in zich heeft. Jouw kernkwaliteit (daadkracht in dit geval) en je uitdaging (geduld) zijn elkaars aanvullende kwaliteiten. Het gaat erom in je leven een balans te vinden tussen deze twee, in het voorbeeld is dat het "en-en" van daadkracht čn geduld. Uit jouw kernkwaliteit kun je ook afleiden waar je mogelijke conflicten met je omgeving kunt verwachten. Die conflicten hebben te maken met jouw valkuil, uitdaging, en allergie.
Het enneagramKernkwaliteiten zijn potentiële gedragsmogelijkheden die we over het algemeen als positief ervaren. Maar we kunnen, zoals aangegeven, ook doorschieten, waardoor onze kwaliteiten vervormen en we in onze valkuil terechtkomen. In het enneagram is deze problematiek nog verder uitgewerkt. Elk van de negen typen heeft een karakteristieke kernkwaliteit en een dito valkuil, uitdaging en allergie. Een poging: EEN Kwaliteit: grondigheid, perfectionisme. Alternatief: TWEE Kwaliteit: hulpvaardigheid, zorgzaamheid. Alternatief: DRIE Kwaliteit: succesvolle werker. Alternatief: VIER Kwaliteit: artisticiteit, van alles iets bijzonders weten te maken. Alternatief: VIJF Kwaliteit: objectief waarnemen, onbevooroordeeld denken. Alternatief: ZES Kwaliteit: loyaliteit. Alternatief: ZEVEN Kwaliteit: levenskunstenaar. ACHT Kwaliteit: leiderschap. Alternatief. NEGEN Kwaliteit: empathie, bemiddelaar, vredestichter. Meer over het enneagram: Achtergrondinformatie ennegram De site van Core Quality, het advies- en trainingsbureau waar Daniël Ofman oprichter van is. |
