Oekraïne door de eeuwen heen

Het huidige grondgebied van Oekraïne heeft een turbulente geschiedenis achter de rug. Keer op keer werd het land binnengevallen en de bevolking overheerst. Volgens mensenheugenis begon dat al in de tweede eeuw. Achtereenvolgens hadden, in grote lijnen, de volgende invasies plaats:

Germaanse Goten (2e eeuw)
Aziatische Hunnen (375)
Aziatische Avaren (6e eeuw»
Noormannen (9e eeuw)
Tataren (13e eeuw, zij verwoesten Kiev in 1240)
Bezetting door Litouwen, Polen en Turkije (14e eeuw)
Beheer door Polen (16e eeuw)
Russische Tsaren (vanaf 1654)
Communistisch bewind (vanaf 1917)
Duitse bezetting (1941﷓1944)
Voortzetting Sovjet Unie (tot 1991)

Ondanks alles luiden de eerste twee strofen van het huidige Oekraïense volkslied:

'Nog niet dood is Oekraïne, haar roem en vrijheid, jonge broeders, het lot zal ons nog toelachen...

De opeenvolging van gebeurtenissen valt nauwelijks bij te houden. Soms gold de invasie of bezetting slechts voor een deel van het grondgebied. In de vroege historie is van belang de stichting in 852 van het Kiev-Rus' rijk, dat in de periode 980 tot 1015 werd gekerstend door prins Vladimir. Het had aanvankelijk Kiev als hoofdstad, maar vanaf de 14e eeuw werd dat Moskou.

De afgebeelde vrouw op de Russische tarot stelt vrijwel zeker Prinses Olga van Kiev voor; zij is de eerste Russische vorst die tot het Christendom werd bekeerd en de grootste en eerste heldin van het Russische volk. Zij verwierp het oude Russische polytheïstische 'heidendom'.
Ze symboliseert vrouwelijke kracht, spiritueel bewustzijn, en de samenvoeging van heilige wijsheid en gezond verstand. Ze draagt een Russisch kruis, en de bisschopsmijter van de Russisch-orthodoxe kerk. In haar linker hand houdt ze een koninklijk decreet (teken van ‘weten’, van ingewijde in de geschriften), haar rechterhand lijkt een zegen te geven (het mudrateken, dit is: heilig gebaar).

In de periode van 1648 tot 1654 wonnen de gevreesde kozakken menige slag met de Polen. Kozakken waren voornamelijk gevluchte boeren, waarvan al melding werd gemaakt sinds 1492. Zij hadden hun basis in Zaparosje en stonden onder leiding van 'hetman' Bogdan Chmelnitsky. Toch lukte het Chmelnitsky niet de Polen volledig te verslaan en daarom riep hij uiteindelijk de hulp in van Tsaar Aleksei. Aldus kwam Oekraïne vanaf 1654 onder de 'bescherming' van Moskou.

Kort na de omverwerping van het Russische Tsarenrijk door de bolsjewieken, was Oekraïne van 1918 tot 1919 onafhankelijk: De 'Oekraïense Volksrepubliek' werd geleid door president Michajlo Groezjevski. Toen werd eigenlijk de kiem gelegd van een Oekraïense nationale bewustheid. Deze leeft nog voort in de gelederen van de hedendaagse, nationalistische RUKH partij, die de meeste aanhang heeft in West Oekraïne.

In 1919 riepen de bolsjewieken de Oekraïense Sovjet Socialistische Republiek uit met als hoofdstad. West Oekraïne (Galicië) bleef nog onder Pools bestuur tot 1939, toen het door de Sovjet Unie geannexeerd werd. In die periode kreeg de stad Lviv de naam Lemsberg.

In de Sovjet Unie kreeg, na de dood van Lenin in 1924, Stalin een grote macht, die tegen het einde van de jaren twintig overging in een ware terreur. Zijn initiatieven omvatten:

een krachtige industrialisering in de opeenvolgende vijfjarenplannen, waarvoor boeren (koelakken) als fabrieksarbeider werden ingezet;
een collectivisatie van de landbouw, die met geweld werd doorgevoerd, waardoor in 1932 tot 1933 een hongersnood ontstond die aan ongeveer 6 miljoen Oekraïners het leven kost;
de Grote Zuivering van de jaren dertig, waar zelfs de Communistische Partij en het Rode Leger aan moesten geloven;
een fysieke liquidatie van Oekraïense intelligentsia (1936 tot 1937);
een verbod van de Oekraïense Orthodoxe Kerk (1946).

De duivel heeft hier een identiteit: het is Stalin, die de vleugels heeft van een vampier, en is getooid met horens. Er zijn symbolen op zijn lichaam getatoeëerd: een hart (heeft hij ook!), twee ogen in zijn tepels (symboliseren het ‘big Brother is watching you’). Op zijn rechter arm staan zijn initialen, de woorden ‘voor het vaderland’, en een zwaard-met-slang. Op zijn linker arm staat het nummer 34 (1934: begin van de grote ‘zuivering’), de woorden ‘voor de partij’, en een boek (Het Communistisch Manifest, of Het Kapitaal).

Op de afbeelding houdt Stalin twee mensen aan ketenen gebonden; de KGB lijkt in actie te zijn gekomen. De twee mensen zijn Russen van vlees en bloed, ze staan er in hun schoonheid afgebeeld, behouden hun waardigheid, en strekken hun hand uit, als uitdrukking van hun gevoel ‘hij begrijpt het niet’. Ze lijken Stalin een kans te geven om tot inzicht te komen. Het lijkt of ze willen zeggen: hij begrijpt het werkelijke leven niet. De hele afbeelding ademt menselijkheid, ook Stalin. Hij doet best sympathiek aan als grote sterke beer. De tragiek is niet zijn onmenselijkheid, maar eerder dat hij in duisternis verkeert, waardoor hij niet inziet dat hij vrije menselijke wezens manipuleert met de ketens waaraan ze gebonden zijn. De geketenden tonen een vrijere geest dan degene die hen gebonden houdt.

De Tweede Wereldoorlog

Hoewel de Sovjet Unie in 1939 een niet-aanvalsverdrag met Duitsland had gesloten, vielen de Duitsers in 1941 toch Rusland binnen. Men hoort wel zeggen, dat de Oekraïners met de Duitsers collaboreerden, maar na lezing van bovenstaande terreurdaden van het Stalinisme, kan men zich voorstellen, dat vele Oekraïners aanvankelijk hoop hadden het onder de Duitsers beter te treffen. Al spoedig bleek echter, dat men van die kant weinig te verwachten had. De Duitsers kenden voor de Russen/Oekraïners de grootste minachting,. "Het waren 'Untermenschen', die voor een deel in aardholen woonden", en "Oekrainers waren buitengewoon achterlijke mensen". Met name de verderop beschreven 'Ostarbeiter', hebben dat aan den lijve ondervonden.

In de tweede helft van 1941 gingen de Duitsers ook in Oekraïne over tot grootschalige jodenvervolging. Zo werden, bijvoorbeeld in Kiev, zo'n 30.000 joden bijeengedreven in de kloof van Baby Jar en daar geëxecuteerd. Ter nagedachtenis van de slachtoffers vindt men op die plek een monument.

Joods monument

Het slecht voorbereide Rode Leger wist slechts ten koste van enorme verliezen het Duitse leger te stuiten en vervolgens tot ver in Duitsland terug te dringen. Het resultaat van de oorlog was, dat de Sovjet Unie controle kreeg over grote delen van Oost Europa. Daarvoor moesten echter wel enorme mensenoffers gebracht worden, die samen met het verlies van (vooral mannen-)levens als gevolg van de terreur van het Stalinisme, tot gevolg hadden dat er in Oekraïne na de oorlog een aanzienlijk vrouwenoverschot ontstond. Zodoende bestaat de bevolking van Oekraïne in 1995 nog steeds uit 46 % mannen en 54 % vrouwen.

Tussen 1942 en 1944 werden 2.175.000 Sovjet onderdanen geronseld om te werken in de Duitse oorlogsindustrie, om goederen te maken, die gebruikt zouden worden in de strijd tegen hun eigen landgenoten! Ruim de helft daarvan waren vrouwen, die in het algemeen 20 jaar of jonger waren. Deze zogenaamde 'Ostarbeiter' (allen waren verplicht het teken 'OST' op de borst te dragen) werden verschrikkelijk slecht verzorgd, met als gevolg, dat er in totaal 800.000 gestorven zijn.

In Duitsland werkten ook zo'n 300.000 Nederlandse jongemannen in de 'Arbeitseinsatz'. Sommigen van hen kwamen in contact met de Russische en Oekraïense meisjes en raakten begaan met het lot van de slechter behandelde meisjes. Ze stopten hen etenswaren, zeep, etc. toe, terwijl de meisjes soms de was deden voor de mannen. Er ontstonden de nodige vriendschappen en toen de oorlog afgelopen was, volgde menig Russisch of Oekraïens meisje (4.000 in totaal) haar vriend naar Nederland, om er te trouwen en een gezin te vormen. Vandaar, dat héél wat Nederlanders nu een Oekraïense schoonmoeder of oma hebben.

Nieuwe geschiedenis

In 1944 stond de Sovjet Unie toe, dat de Sovjet Republieken zelf hun 'buitenlandse zaken' behartigden. Zo was het mogelijk, dat de SSR Oekraïne in 1945 behoorde tot de 50 oprichters van de Verenigde Naties. Vóór 1990 werd het land nog lid van diverse internationale organisaties en was het medeondertekenaar van vele overeenkomsten.

Na de dood van Stalin in 1953, kwam Chroesjtjov aan het bewind. Daarmee begon een 'dooi' in het straffe bewind van zijn voorganger, met name op cultureel gebied. Er zette een 'destalinisatie' in, die ook ontspanning inhield ten aanzien van het Westen. Chroesjtjov, zelf een Oekraïner van geboorte, was zijn geboorteland in 1954 welgezind: hij schonk het de Krim.

Op 16 juli 1990 verklaarde de opperste Sovjet van Oekraïne hun land onafhankelijk. Na de mislukte coup tegen Gorbatsjov, werd dat op 24 augustus 1991 bekrachtigd door het aannemen van een onafhankelijkheidsverklaring. Enkele weken later hield de Sovjet-Unie op te bestaan. Met het referendum op 1 december 1991 sprak méér dan 90 procent van de Oekraïense bevolking zich uit vóór onafhankelijkheid. Op dat moment werd ook de voorzitter van de voormalige Opperste Sovjet van Oekraïne, Leonid Kravtsjoek, tot eerste President gekozen. In juni 1994 wordt hij, na verkiezingen, opgevolgd door Leonid Koetsjma.In de herfst van 2004 kwam er een einde aan de tweede ambtstermijn van de Oekraïense president Leonid Koetsjma. Een derde ambtstermijn voor Koetsjma, die vanaf 1994 aan de macht was geweest, zou in strijd zijn geweest met de Oekraïense wet, zodat hij niet kon deelnemen aan de presidentsverkiezingen, waarvan de eerste ronde plaatsvond op 31 oktober.

De verkiezingen van 2004 bepaalden niet alleen wie de nieuwe machthebber zou worden, maar zouden ook een keuze inhouden voor de richting waarin Oekraïne in de toekomst zou gaan: het westen of Rusland. De Oekraïense regeringscrisis van 2008 ontstond toen in september 2008 de meer pro-westerse coalitie, bestaande uit Ons Oekraïne van president Viktor Joesjtsjenko en Blok Joelija Tymosjenko van premier Joelija Tymosjenko, uiteenviel na een ruzie tussen beide partijen. De zittende premier Viktor Janoekovytsj stond voor een pro-Russische koers en werd gesteund door zowel Rusland als de gevestigde macht in Kiev. Zijn voornaamste tegenstrever was de meer op Europa en de Verenigde Staten georiënteerde ex-premier en oppositieleider Viktor Joesjtsjenko. Uiteindelijk werd Viktor Janoekovytsj president en is premier Mykola Azarov regeringsleider. In het parlement (Verchovna Rada) hebben 450 parlementsleden zitting, voor een termijn van vier jaar.

Het nationale motto van Oekraïne is: "Volja, Zlahoda, Dobro", (Oekraïens: Wilskracht, Eendracht, Tevredenheid)